Uzun yllardr aktrlerle ynetmenler arasnda pek ok baarl ibirlii grlmtr, ama Werner Herzog ile Klaus Kinski arasndakinden daha fazla her an patlamaya hazr ve cazibesi bitmek tkenmek bilmez bir ilikiyi hayal etmek zordur. ki sanat, on be yl boyunca, birbirlerine neeyle meydan okuyarak, ilham verip ikence ederek modern sinemann en kalc ve emsalsiz deneyimlerinin yaratlmasna yol atlar. Herzog bugne kadar 40'tan fazla film ynetti, ama en iyi bilinen ileri, onu kendi kt ikiziyle, eytan Kinski'yle didimeye mecbur etmiti.

Herzog'un, zor bir adam oluuyla isim yapan Kinski'yle frtnal ilikisi, modern mitolojiye malzeme olmutur. Bu ilikiyi, her iki taraf ta kendi ynnden aktard, aklad ve tahlil etti: Mteveffa Kinski (1991'de ld), imdiye kadar sinema dnyas hakknda yazlm en ktcl saldrlardan biri olan ve hukuki nedenlerle geri ekilen otobiyografisi Ich brauche Liebe (Sevgiye htiyacm Var)'da - Herzog'dan "mikrop", "bu palavrac" ve "sefil, nefret uyandran, kt kalpli, haris, paragz, pislik, sadist, hain, dlek sinsi" diye sz etmiti; Herzog da 1999 yapm belgeseli "Mein liebster Feind / Sevgili Can Dmanm"da - kameraya dnp "Bamdaki her ak tele Kinski adn veririm" diyordu. leri grl Alman sinemac ile ilham perisi ve bells, be kez birlikte altlar -baka hibir ynetmen Kinski'yle birden fazla film yapmamtr- ve karlkl gvensizlik, nefret ve sevgi duygularnn ynlendirdii bu iki adam, bu hislerini unutulmaz lgnlk ve tutku hikyelerine ynelttiler.

Birlikte, Peru cengelindeki deli bir fatih zerine "Aguirre, der Zorn Gttes / Aguirre, Tanrnn Gazab"n (1973); Murnau'nun sessiz vampir klasiinin esin verdii "Nosferatu - Phantom der Nacht / Vampir Nosferatu"yu (1978); dnyay kendi alternatif bakyla grd iin bakalarnn deli sand bir 19. yzyl askeri hakkndaki "Woyzeck"i (1979); buharl bir gemiyi bir Amazon nehir sisteminden dierine ekmek iin palanga kullanan bir adam ele alan "Fitzcarraldo"yu (1982); ve Afrika'daki bir kle tacirini anlatan "Cobra Verde / Yeil Kobra"y (1988) gerekletirdiler. Her ibirlii yaplarnda, ortaya her ikisinin de en iyi ilerinden biri, olaanst grntler ieren filmler kt, ama Kinski'nin "Yeil Kobra"da akln karmasna, plak, mzraklar tayan bir amazon ordusu iine dalarkenki grnts, herhalde bunlarn en garip olandr.

Kavgalar da filmleri kadar efsaneviydi. Herzog bir seferinde, "likimizi aklamak kolay deil" demiti. "Sonunda nemli olan tek ey, perdede grdklerinizdir". Mantksz fke krizlerine yatkn olan Kinski ise sette sk sk fke nbetlerine kaplrd, ama Herzog, ardndan gelen performansn kalitesi nedeniyle, bunlara katlanmaya razyd. Bir sylenceye gre, Herzog Kinski'yi silahla tehdit etmi. Byle bir ey asla olmad. Klaus Kinski vahi otobiyografisini yazd zaman, Herzog'u her trl korkun eyle sulamt, ama pek az kii Herzog'un, eski dostuna iyilik olsun diye en pis hakaretlerle buna katkda bulunduunu bilmez. Sahiden kavga ettiklerinde ise, haykrlar ve tehditler saatlerce devam edebilirdi ki tane dvken ve prl prl ego. Be film. Efsaneyi balamak iin bir belgesel. Festival btn bunlar, Kinski'nin bir aktr olarak gcn, Herzog'un da bir ynetmen olarak yeteneklerini ve iki adam arasndaki saplantl ilikinin yeni katmanlarn ortaya koyan, kapsaml bir toplu gsteriyle sunuyor.

Yeni Alman Sinemas hareketinin en etkin ynetmenlerinden biri olan Werner Herzog (gerek ad, Werner H. Stipetic'tir) 5 Eyll 1942'de Mnih'te dodu. Bavyara'nn cra bir kynde byd, ocukluunda film, televizyon ya da telefon diye bir ey bilmedi. On drt yandan itibaren yayan olarak seyahat etmeye balad. lk telefon konumasn yaptnda 17 yandayd. Yine de Herzog kk yatan beri ynetmen olmak istediini biliyordu. Ve henz orta renimini yapan bir yeniyetme olarak, filmlerini finanse etmeleri iin bir yapm irketini ikna etme yolundaki baarsz abalarnn ardndan, ileri iin gerekli paray kazanmak zere, bir elik fabrikasnda gece vardiyasnda kaynak olarak almaya balad. Sonunda 1961 ylnda, 19 yandayken ilk filmini yapt. Tarih, edebiyat, tiyatro okumu ama eitimini tamamlamamtr. 1963'te kendi yapm irketini kurdu. O gnden beri krktan fazla filmin yapmn stlenmi, yazm ve ynetmi, on ikiden fazla dzyaz kitab karmtr. Birok yerde, bu arada Almanya'daki Bayreuth'ta ve talya'da Milano'daki La Scala'da eitli operalar sahnelemitir. Filmleriyle birok ulusal ve uluslararas dl almtr.

Werner Herzog, 1960'larn ortasndaki ksa filmleriyle ve 1968'de ektii ilk uzun metrajl kurmaca filmi "Lebenszeichen / Hayat aretleri"yle dikkati ekmeye balad. Bir senarist / ynetmen olarak, aralarnda "Auch Zwerge haben klein angefangen / Cceler de Kk Balar (1970), esrarengiz l seyahati "Fata Morgana" (1970), belki de en iyi filmi olan ve gerekten uyurgezer performanslar elde etmek iin aktrlerini ipnotize ettirdii "Herz aus Glas / Camdan Kalp"in de (1976) bulunduu bir dizi kkrtc, son derece kiisel film yapmtr. Ynetmen, mr boyu akl hastanelerinde ve hapishanelerde yatm Bruno S.'yi "Jeder fr sich und Gott gegen alle / Herkes Kendisi in ve Tanr Hepsine Kar"da (ya da "The Mystery of Kasper Hauser / Kasper Hauser'in Gizemi"nde) (1975) karanlk bir bodrumda yetitirilmi gerek bir adam, "Stroszek"de de (1977) Amerika Birleik Devletleri'ne gitmi neye uradn anlamayan bir ziyareti rolnde oynatmt.

abucak alevlenmesiyle dillere destan olan aktr Klaus Kinski'yle giritii uzun ve grltl patrtl ibirlii, Herzog'un 1970'li yllardaki en tannm filmleriyle sonuland: bunlar, fetih dram "Aguirre, Tanrnn Gazab" (1972); 1978'de gerekletirdii F.W. Murnau'nun nl sessiz filminin tekrar-yapm "Vampir Nosferatu"; ve Georg Bchner'in klasik oyunundan uyarlad "Woyzeck"ti (1978). Oyuncu kadrosuyla teknik ekibini uzak ve etin meknlara srklemesiyle tannan Herzog, 1980'lerden bu yana daha az kurmaca film yapt; o yllardan dikkate deer almalarnn arasnda, her ikisi de Kinski'yle olan "Fitzcarraldo" (1982) ve "Yeil Kobra" da (1987) vardr.

Werner Herzog ayrca, sarlarla krler zerine "Land des Schweigens und der Dunkelheit / Sessizlik ve Karanlk lkesi" (1971) gibi filmleriyle de harika bir belgeselci olarak byk hayranlk uyandrmtr. Aslnda 1990'l yllarda almalarnn ou, belgeselleri merkez alyordu: ister kendisi, Leni Riefenstahl ve Wim Wenders gibi ynetmenlerin oynayp Alman sinemasnn durumunun ve Yeni Alman Sinemas'nn tartld 1995 yapm "Die Nacht der Regisseure / Ynetmenlerin Gecesi"nin aktr; ister 1997'de yapt "Little Dieter Needs to Fly / Kk Dieter'in Umas Gerek"in ynetmeni ve senaristi olarak olsun; ister Klaus Kinski'yle dillere dm ibirlii zerine yapt, 1999 tarihli, ynetmeni ve kahramanlarndan biri olarak yer ald "Mein liebster Feind / Sevgili Can Dmanm" olsun.

Ynetmen ve senarist sfatyla yapt almalara ek olarak, Herzog birka filmde, belki de en akldan kmayacak ekilde Les Blank'in 1980 yapm belgeseli "Werner Herzog Eats His Shoe / Werner Herzog Pabucunu Yiyor"da oynad. Bu film, Herzog'un bir zamanlar bir Amerikal sinema rencisiyle girdii bahsin bir sonucuydu: Herzog -hep bir film yapmaktan sz eden, ama asla fiilen yapmayan- renciye, eer filmi tamamlarsa pabucunu yiyeceini sylemiti. Bu renci, daha sonra "The Thin Blue Line / nce Mavi izgi", "Fast, Cheap & Out of Control / Hzl, Ucuz ve Kontrol D" ve "The Fog of War / 100 Yln tiraflar" gibi belgeselleriyle tannacak olan Errol Morris'ti. Bahsi kaybeden Herzog, szn tuttu, bunun sonucu da belgesel tarihinin hayli garip anlarndan biri olarak filme kaydedildi.

Klaus Kinski bir keresinde Herzog'a "Ben resmi Kilise'nin sa's deilim Ben senin sper starn da deilim" demiti. Kinski tanrsall inkr etmi olabilir, ama Olympos'a lyk egosu, Nietczhe'ye bile rahmet okutacak dzeydeydi. 18 Ekim 1926'da, Silesya blgesinde (o sralar Alman topraklar, ama imdi Polonya'nn bir paras olan) Danzig (Gdansk) yaknlarndaki Zoppot'ta dodu. Gerek ad Nikolaus Gnther Nakszynski'ydi. Berlin'de byd, Alman ordusuna alnd, kinci Dnya Sava'nn byk blmn, ngilizlerin elinde sava esiri olarak geirdi. Oyunculuu kendi kendine renen Kinski'nin tiyatrodaki meslek hayat savatan sonra balad; parlak ama -artc olmayan bir ekilde- "zor" bir aktr saylyordu. Ksa srede yrtc yetenei ve ayn derecede yrtc mizacyla mehur oldu. Bir seferinde onu yeterince vmeyen bir tiyatro eletirmenine iki scak patates ve bir sr atal-bakla saldrmt. Daha genliinde bile, canavarca yetenei olan bir canavard.
Yeniyetmelik andaki yabani Kinski sokaklarda gezerken, o sralarda 13 yanda olan Werner Herzog'un hayatna dahil olmutu. "Mnih'te oturduumuz binann avlusunda oynuyordum", diyordu Herzog. "Bam kaldrp baktm ve bir gen adamn uzun admlarla yryerek getiini grdm, ve o anda kaderimin film ynetmek olduunu, aktrn de o adam olacan anladm." Ynetmen, Kinski'nin iddetli fke nbetleri hakknda erkenden bilgi sahibi olmutu. Adn duyurmaya balayan aktr, o dnemde birka ay boyunca Herzog'un ailesiyle ayn katta yaamt. Bir seferinde Kinski kendini iki gn sreyle banyoya kilitlemi, o sre boyunca barm ve ierideki porselen donanm "kum boyunda tanecikler"e indirgemiti. Olay iyi hatrlayan Herzog, durumu "O zamana kadar, birinin 48 saat boyunca lgnlar gibi barp araca aklmdan bile gememiti" diye dile getirmitir.

lk filmi "Morituri"nin (1948) ardndan, Kinski genellikle egzantrik kt adamlar canlandrd ve kaliteleri konusunda zerrece ayrm yapmad ok sayda filmde oynad (eksiksiz bir filmografisini saptamak neredeyse imknszdr). 1970'li ve 80'li yllarda Werner Herzog'la ibirlii, Kinski'nin "ciddi" sinemaya adm atmasn ve Avrupa sinemasnn yaramaz ocuu olarak mehur olmasn salad. Hem mani dzeyinde da dnk biri, hem de kendine eziyet derecesinde mkemmeliyeti olan Kinski, ard ardna birok filmde bir dizi habis, saplantl ve gem vurulmaz karakteri heyecan verici biimde hayata geirdi.

Klaus Kinski, ilk tanmalarndan yllar sonra, "Aguirre, Tanr'nn Gazab"nn zahmetli yapm iin Herzog'la biraraya geldi. Herzog da o sralar pek hanm evld saylmazd: filmde kulland kamera bile sinema okulundan alnmt. Kinski ekim meknna, hezeyan iindeki bir sa'y canlandrd tek kiilik bir sahne gsterisinden kp geldi; tamamen bu roln havasna girmiti. Hemen Peru yamuru nedeniyle bir nbet geirdi, bir tfekle figranlara ate etti, yapm brakp kamamas iin lmle tehdit edilmesi gerekti. Herzog ve Kinski bundan sonra, drt kez daha birlikte alacak, her biri hretinin byk ksmn dierine borlu olacak ve sevgi-nefret ilikileri bir efsaneye dnecekti. Kinski, demir gibi bir profesyonellii perdede unutulmaz biimde "kontroln kaybetmesi"yle birletirerek stste ustaca, oke edici performanslar sunacakt.
Kinski'nin son filmini Herzog'un ynetmi olmas belki de ok uygun bir durumdu. Kinski "Yeil Kobra"nn setine, acayip biyografik filmi "Kinski Paganini"yi (1988) yazp ynetip (ynetmen olarak ilk filmi) barolnde de oynadktan sonra gelmiti. Ve, Herzog'a gre, bu durum da hemen sorunlara yol at, nk Kinski kendini, ruhuna eytann hkim olduu sylenen talyan keman virtz sanmaya balamt. Herzog daha sonra, "Filmime geldiinde yannda naho bir iklim, saldrganca bir ey, bana yabanc olan bir ey getirdi" diyecekti. ekimin, tesadfen Kinski'nin filmdeki son sahnesini de ieren (Yeil Kobra dalgalarda lr) son gnne gelindiinde Herzog, Kinski'nin artk kendisi de dahil herkesin kontrol dnda biri olduuna ve bir daha birlikte almayacaklarna karar vermiti bile. Drt yl sonra, 23 Kasm 1991'de, Kinski San Francisco yaknlarndaki evinde kalp krizi geirip ld. Herzog'un deyiiyle, "Kendini harcad. Bir kuyrukluyldz gibi, kendini yakp bitirdi."

Hem Herzog, hem de Kinski megalomand, ve her ikisi de bunu biliyordu. Ama hi deilse, bir mizah anlaylar vard. "Sevgili Can Dmanm" bu iki sanat arasndaki frtnal ilikinin kaydn tutan son rtutur. Sinsice cinas yapan adnn da ima ettii gibi, 1999 yapm bu belgesel, Herzog'un dman ikizine bir sayg duruudur; Kinski'nin acayip dleklik ve cesaret, mahcubiyet ve vahet, sanatsal parlt ve dehet verici ego hikyelerini anlatr. Herzog, Kinski'yi ldrme planlar konusunda espri yapar ve "Fitzcarraldo"nun ekimi srasnda yerli figranlarn ona fkesi burnunda aktr nasl temizlemeyi teklif ettiklerini anmsar.

Alman sinemasnn bu iki savasnn i ilikileri boyunca birbirlerine ektirdikleri onca ile ve meakkate ramen, sonucun her mcadeleye dediini belirtmek nemlidir, ve imdi, onca yl sonra, sinemaseverler baarlarnn apn bu toplu gsteride grebilir.

"Kinski'nin daha igdsel davrand ve ok ileri gittiini fark ettii zamanlar vard. Ve byle anlarda, Tanr'ya kr, dlek olurdu. Bir seferinde Rio Nanay'da, "Aguirre"nin ekiminin sonunda, ou zaman olduu gibi, repliklerini doru drst bilmediinde genellikle yapt gibi, kendine bir kurban aryordu. Birden deli gibi "Seni domuz!" diye barmaya balad, kamera asistann kastediyordu. 'Srtyordu!' Bana onu hemen orackta kovmam gerektiini syledi, ama ben 'Hayr, elbette ki onu kovmayacam, yoksa btn teknik ekip dayanma gstermek iin ii brakr' dedim. O da gidip eyalarn toplad Hemen oradan ayrlmak konusunda ylesine ciddiydi ki, setten yryp kt; her eyini bir srat motoruna ykledi. Daha ncesinden de kontratlarn 30, 40, 50 kere bozduunu biliyordum. Ben de sakin sakin onun yanna gittim bu arada hemen belirteyim, silahm yoktu, daha sonra kendini hakl gstermek iin bunu o uydurdu. Yanna gittim ve dedim ki, 'Bunu yapamazsn, film bizim kiisel duygularmzdan daha nemli hatta, biz sradan fanilerden bile daha nemli. Byle bir ey yapmak imknsz. Yapamazsn.' Ona bir silahm olduunu, kafasna birka kurun yemeden ancak nehrin bir sonraki kavsine kadar gidebileceini ve son kurunu da kendime ayracam syledim." - Werner Herzog