1938
ylnda Tahran'da dodu. ran sinemasnn 1960'l yllardaki
nc kolunun geriye kalan ustalarndan biridir. Edebiyat,
tiyatro ve sinema alanlarnda kendi kendini yetitirmi
bir sanat olarak tannr. Sanat dnyasyla ok gen
yata tanmt. Orta renimi srasnda iki tarih
oyun yazd ki, daha sonra tiyatro oyunlar tercih ettii
yazm kulvar olacakt. lk sinema deneyimlerini 8mm.'lik
filmlerle edindi. Daha sonra Tahran niversitesi'ne
girdi, ama okuduu konuya ilgi duymad iin okulu
bitirmedi. ran tiyatrosu ve epik edebiyat zerine aratrmalar
yapmaya o sralarda balad. 21 yanda, ran geleneksel
oyunlar "ahname" ve "Taziye" zerinde
kapsaml bir aratrma yapt. slam ncesi tarihi de
inceledi ve ran resmine aina oldu. Hayatnn daha
sonraki on yln, eitli yaynlarda Dou Sanat ve
ran Tiyatrosu zerine yazlar yazmaya adad. Daha sonraki
kitaplarndan birinin konusu olacak sinema hakknda
da hayli yaz yazd. Bayzai, bayaptlarnn bazlarn
bu sralarda kaleme ald: "The Eight Voyage of
Sinbad / Sinbad'n Sekiz Seyahati", "Banquet
/ Ziyafet", "Serpent King / Ylan Kral",
"Dolls / Bebekler", "Story of the Hidden
Moon / Sakl Ayn Hikyesi" ve daha niceleri. Kukla
oyunlarndan tanesi, 1962'de Tahran'da sahnelendi.
Bunu, ran'da imdiye kadar yazlm en iyi oyunlardan
biri olan, ok vg kazanm "ampiyon Ekber lr"
izledi. 1968'de, tartmal ran Yazarlar Birlii'ne
ilk katlanlardan biri oldu.
Bayzai'nin ran'da sinema ve tiyatronun gelimesine
hatr saylr bir katks vardr. Poplerliine ve
bilgisine ramen, ne devrimden nce ne de sonra, asla
hkmet garantisi salamay baaramamtr. Aradan 20
yl akn bir sre gemesine karn, devrimden sonraki
filmleri "Cherikeye Tara / Tara'nn Balad"
ya da "Tara, Bir Dii Gerilla" (1978, gsterime
girmedi) ve "Marge Yazdgerd / Yazdgerd'in lm"
(1980, gsterime girmedi), hl ran'da gsterim izni
alamamtr. Her iki film de, o sralar ran sinema
endstrisinde uygulanan slam kurallara uymadklar
gerekesiyle rafa kaldrlmt. "Bashu, Gharibeh
Kouchak / Kk Gariban Bashu" (1986, 1989'da gsterime
girdi), rafa kaldrlan nc filmi olacakt, ama ran-Irak
savann bitiminden sonra nihayet gsterim izni ald.
1988'de "Shayad Vaghdi Digar / Belki Bir Baka
Vakit"i yapt. Bir sonraki filmi "Mosaferan
/ Misafirler" (1992), sansr 30 dakikasn kestikten
sonra dpedz mahvedildi. Bu olaydan sonra, Bayzai yllarca
film yapmad. Bu dnemde Shahram Assadi'nin "Ruz-e
vagh'e / Olay Gn"nn ve Rafi Pitts'in filmi "Fasle
Panjom / Beinci Mevsim"in (1996) senaryolarn
yazd ve Ebrahim Hatami'nin filmi "Borje Minoo
/ Minoo Kulesi"ni (1996) kurgulad. Bayzai suskunluunu,
yedi blmden oluan grup almas "Goftegoo Ba
Baad / Ki ykleri"yle (1999) yedi yl sonra bozdu.
Bunu son filmi "Sagkoshi / lgn Kpekleri ldrmek"
(2001) izledi.
ranl ynetmenler iinde, Batl izleyicilere belki
de en yakn olan, Bahram Bayzai'dir. Bir yk anlatma
ustas olan Bayzai (ran'n en iyi senaristlerinden
biri saylr), zellikle kadnlarn sorunlarn ileme
konusunda hassasiyet gsterir. Yetkililerle ba hep
fena halde dertte olmutur. Bayzai festival sahnesine,
1970'li yllarda "Ragbar / Sanak" (1971),
"Gharibe va Meh / Yabanc ve Sis" (1973) ve
"Kalaagh / Karga" (1977) ile kt. Devrimden
sonra yapt iki film, ran'da gsterime giremeyecek
kadar sivri bulunmulard. Cannes'da gsterilen "Tara'nn
Balad", ran tarihinde kadnn yerini sorgular.
Kaybolan bir kral hakknda yazlm kendi oyunundan
ektii "Yazdgerd'in lm" ise, sansrclerin
kafasn kartrmt.
|