Her zaman ilgin, her zaman kafa kartracak ve artacak, zeki ve kltrl bir film ynetmeni olan Ken Russell, yirminci yzyln en iyi filmlerinin ve televizyon ilerinin bazlarndan sorumludur. Bunlarn kimisi artc derecede zgndr ve en azndan "Women in Love / k Kadnlar"dan bir sahne, sinema tarihinde bir kilometre ta oluturur. "The Devils / eytanlar"daki bir sahne ise, Warner Bros'un sansrne uramasayd eer, r amas iten deildi. Srekli olarak slbun, zevkin ve beyazperdede karmakln snrlarn snayan Russell'n sinemas en iyi anlarnda, sinemann byk olmasn salayan her eye gzn diker; grsel arla boulmu olan en kt anlarnda bile, hibir zaman ilginlii elden brakmaz. Perdede her zaman kendi kiisel ilgi alanlarnn peinden gitme konusunda istekli olan Russell'n ilerinin hepsi, sevgi rn olduklar aka grlen filmlerdir. inin her cephesinde ortaya kan gsterie ynelik bir yetenekle ilenmi olan Ken Russell sinemas, janrn ve ele ald konunun tesine geen kendine zg bir slba sahiptir.

Henry Kenneth Alfred Russell 3 Temmuz 1927'de ngiltere'de, Southampton'da dodu. ocukluunda en yakn ilikisi onu sk sk okuldan sonra sinemaya gtren annesiyleydi. On yandayken Russell'a bir film projeksiyon makinesi verilince filmlere olan sevgisi iyice artt. Daha sonra, Fritz Lang ve Leni Riefenstahl gibi sinemaclarn filmlerini kiralayan bir dkkn buldu. Bu sinemaclar, Russell'n bir ynetmen olarak dramatik grsel yeteneini gelitirmesi zerinde epey etki sahibi olacakt.

On be yanda Ken, Pangborne Denizcilik Okulu'na gnderildi, ama oradaki disiplin kurallarn fazlaca kat buldu. Orada geirdii ksa sre boyunca, tek tesellisi filmlerdi. Haftasonlar gizlice kap, civardaki sinemaya gidiyordu. Russell, okulun yllk konserinin -kadn klna girmi harp okulu rencilerinin ve big band caznn eksik olmad bir konser- yapmcln stlendiinde, gelecee dair bir iaret te vermiti. Russell'n Pangborne deneyimi pek baarl olmasa da, Pasifik'e doru yola kacak bir kargo gemisinin altnc subay olarak Ticaret Filosu'na girip, denizcilik uran srdrd. Ancak, kinci Dnya Sava'nn ardndan denize olan hayranl sona ermi, ailesi ondan kendi yrttkleri ayakkab iine girmesini beklemeye balamt. Bu dnce karsnda dehete den Russell, kapa sinema endstrisine atmaya alt ama bunu baaramad. Yirmili yalarnn banda bale ve klasik mzikle ilgilenmeye balad. Neredeyse be yl boyunca dans okuluna gitti ve dans truplaryla turneye kt, ama sonunda pek iyi bir dans olmad gereini idrak etti.

Daha sonra Russell fotorafl kefetti. Grnd kadaryla aradn bulmutu. Serbest alt, yaratc bir moda fotorafs olarak isim yapt. Bo zamanlarnda, siyah-beyaz sessiz filmler yapmaya balad. Bu filmlerinden birini, "Amelia"y gtrd BBC, filmin vadettiklerinden etkilendi. Russell'a BBC'de sanat zerine bir program olan Monitor'da i verildi. nceleri Monitor iin yaplan filmler ksayd -on dakika kadar- ama Russell giderek film uzunluunu bir saate, sonunda da uzun metraja karacakt. ngiliz besteci Elgar zerine ektii film, ngiliz televizyonculuu tarihinin en popler programlarndan biri oldu ve bestecinin mziinin yeniden ilgi toplamasnda byk rol oynad. Russell BBC'nin Monitor ve Omnibus programlar iin toplam 32 film yapacakt. Artk ngiliz televizyonunda alan en iyi ynetmenlerden biri olarak n yapmt.

"Delius - Yaz arks" 1960'larda Ken Russell'n BBC iin yapt bir dizi biyografik filmin en iyisidir. Delius'u ele almadan nce Russell, Elgar (1962), Bartk (1964), Debussy (1965) ve, mzikle ilgili olmayan "Le Douanier Rousseau" (1965), "Isadora Duncan" (1966) ve "Dante Gabriel Rossetti" (1967) gibi dier konularda da filmler yapt. Byk ihtimalle ynetmenin en iyi almas olan "Yaz arks" besteci Frederick Delius'un son yllarn anlatr; Hristiyanla kar duyduu nefret ve doaya ak bu ok dokunakl filmin ana konulardr.

Russell BBC'de alrken salonlarda gsterime girecek iki film yapt: "French Dressing / Fransz Salata Sosu" (1964) ve "Billion Dollar Brain / Milyar Dolarlk Beyin" (1967). ki film de onun tannmasn salayan temalara ve ynetmenlik tarzna yer vermez; belki de hem eletirel, hem de ticari adan tam birer fiyasko olmalar da bununla aklanabilir. Ancak Russell'a 42 yanda, "Women in Love / k Kadnlar"la (1969), televizyon dnda ynetmenlik yapmas iin bir frsat daha verildi. D.H. Lawrence'n nl romannn ateli bir eitlemesi olan "k Kadnlar", sadece ngiliz sinemas iin deil, Russell iin de bir kilometre tayd. Televizyon ynetmeni olarak deil, bir sinema ynetmeni olarak onu ya batracak, ya da karacakt. Bu film, Russell'n sadece televizyondan dar adm atp, daha byk bir sahne olan sinema salonlarna geiini temsil etmekle kalmyor, onun bir ynetmen olarak tarznn evrimlemesinde de ok nemli bir dnm noktas oluturuyordu. Popler bir filmde iki erkein plak gretii bir sahneye yer veren hibir ynetmenin gzden kamas mmkn deildi, ve bylece Russell, oyuncularndan daha ok "yldz" oldu. Aktr Oliver Reed'in de belirttii gibi, "Ken ile 'k Kadnlar'da altmda, ldrmaya balamt. Ama besteciler ve yazarlar hakknda TV filmleri yaptmz gnlerde akl banda, sempatik bir televizyon ynetmeniydi. imdiyse akln karm, sempatik bir film ynetmeni."

Russell'n sonraki birok iine kyasla, "k Kadnlar" son derece ll bir yapttr: ereveye, dneme dair ayrntlar, aslna sadk bir edebiyat uyarlamas ve kaliteli oyunculuklar hakimdir, din sefahatten ya da rya sekanslarndan eser yoktur. plak gre (ve belki bir de boa sahnesi) bir yana, gerek anlamda Russellvari arla sahip sahneler sz konusu deildir, ama bu film yine de Russell'n ne kadar iyi bir ynetmen olduunu gsterir (onu eletirenlerin hep gzden kard ey, filmlerinin bir beceri ya da yetenek eksiklii yznden deil, o byle istedii iin abartl olduudur).

Bu temkinli yaklam sonu verdi ve "k Kadnlar" sadece eletirmenlerden ok byk vg almakla kalmad, Russell 'En yi Ynetmen' dalnda BAFTA, Oscar ve Altn Kre adaylklarna da lyk bulundu. Ancak filme tek dl, Glenda Jackson (En yi Kadn Oyuncu dalnda Oscar) getirdi. Ne yazk ki ynetmen, seyirciden ve eletirmenlerden bir daha asla ayn dzeyde vg alamayacakt. te yandan Ken Russell bu noktadan sonra kesinlikle uluslararas sinema sahnesine adm atm oluyordu. "k Kadnlar"dan sonra, Russell ngiliz sinemasnn kt ocuu olarak n yapt. "The Music Lovers / Yalnz Kalpler"le (1971) baarsn srdrd, "The Devils / eytanlar"la (1971) popler sinemann nemli bir ynetmeni olduunu gsterdi. O aralarda filmi birden, Londra'da West End'de ayn anda gsterimdeydi. O zamandan itibaren, gsteri ve hiddet, cafcafl setler ve kostmler, insann gzne sokulan kaba sembolizm ve vahice arya kaan hayaller, Russell'n alamet-i farikas haline geldi.

Vasat ticari filmler ekmekle geen pek ok yln ardndan, 75 yandaki Russell, bugn hl sinemada faal. ekecei filmlerin yklerinin ve oyuncularnn kendisine dayatlmasndan rahatsz olan Russell, artk filmlerinin btn kontrolunu elinde tutmak istiyor. Sylediine gre srekli "imge ve mzik arasnda mkemmel bir izdiva" arayan Russell, ngiliz sinema evrelerinden maddi ya da lojistik destek alamamasna karn, evinde film ekmeye devam ediyor. Bu durumu, sfr bteyle; aile yeleri, dostlar ve komularndan yararlanarak alma asndan, yeralt sinemasna benzetiyor ve meslek hayatnn balangcnda tadn kard zgrl ve ne kadar elendiini hatrlyor. Kiisel projeleri, hl gl olan yaratma arzusunu besliyor. lerleyen yana ramen Ken Russell'n sinemacln sorun zme konusundaki glklerine ynelik itah hibir ekilde dinmemi.

Ken Russell'n bir film ynetmeni olarak eserlerinin btnne bakldnda, dikkat ekecek ekilde berraklaan bir paradoks vardr. Hibir sinemac gerek slp, gerekse konu asndan ortaya bylesi eitlilikte bir eserler btn karmamtr. Russell' janr asndan tasnif etmek etmek, onun kariyerine byk hakszlk olur. O, mzikal biyografi, rock mzikali, dnce arlkl bilimkurgu, tarihsel drama, "camp" tarz korku filmi ve cinsel hiciv ynetmenidir. Ancak, bu eitlilik gz nne alndnda, sinemaya arada bir giden seyirci de, sinema tutkunlar da Russell' herhangi bir janrla deil, sinemasnn ortak bir zelliiyle tanr: seks, lm, ykm, dnm ve transandantal temalar eliinde, lgnca arya kaan, cokun imgeler. Son derece batan kartc, ipnotize edici gteki bu sahneler her zaman Russell ile zdeleecektir.

Russell bir keresinde bir syleide, insanlarn onu her zaman ifrata kaan haz sahneleriyle zdeletirildiinden yaknrken, bir taraftan da bunun niye byle olduunu aklyordu - hepimiz rntgenciyiz. Ycenin rntgencileriyiz, tabunun rntgencileriyiz, k halinde olann ve kfirliin rntgencileriyiz, insan akln ve bilincinin snrlarn tamamen aann rntgencileriyiz. Russell yaratc hayalgc sayesinde, genellikle sakl duran bu diyarlara, gerekliin sahnesinde genellikle gzden uzakta tutulan bu marjinal d lemlerine ve korku ovlarna kap amt. Ve kimse beyazperdede bu ortamlar yaratmada Russell'dan daha iyi deildi.

Russell'n fantezileri ile film eletirisi arasnda zt ynde bir iliki var gibidir: filmi ne kadar zevke dkn ve arysa, o derece geni bir eletirmen kitlesi tarafndan tenkit edilmitir. Russell lllk -izleyicilere ynelik "sayg"- gsterebildiinde, en byk vgy almtr, "k Kadnlar" bunun en iyi rneidir. Russell'n filmlerinin eletirisi hibir zaman tek bana fantezi sahnelerine yneltilmemitir. Hibir eletirmen Russell'n enfes bir gerekstlk yaratma konusundaki dehasndan phe duymamtr. Ancak, bu sahneler daha byk tablonun, bir btn olarak uzun metrajl fimler yaratma tablosunun iinde ele alndnda eletirilmitir Russell. Eletirmenler onun hayallerinin baarl bir film yaratmada gerekli olan daha nemli unsurlar -yky, oyunculuu, dramatik gerilimi- glgelediini belirtmekte gecikmemitir. Baz eletirmenler Russell'n film gramerinin temellerini hi renmediini ve bir ynetmen deil, amatr bir provokatr olduunu syleyecek kadar ileri gitmitir. Ayn eletirmenlere gre Russell'n grkemli hayali sahneleri en iyi haliyle gereksizdi, en kt haliyle ise bu arlklar filmlerinin yapsn ykyor, yapnn zerine tayabileceinden daha byk bir yk ykleyerek, onu gmyordu.

En byk eletiriyi ise, belli tarihsel ahsiyetler ve olaylar zerine kurulu filmleri almtr. Russell'n araya aslndan farkl d boyutlar sokmas ve bylece durumun gerekliini arptmas, ou eletirmen tarafndan nefret verici bulunuyordu. Russell ise konusunu serbest bir ekilde anlatn, nesnel "gereklik" ile znel olan kartrmak ve i dnyalar d tarihsel gereklik ile birletirmek suretiyle, olaylarn ve ahslarn daha zengin bir portresini karma zlemiyle mazur gstermeye alarak kendini savunur. Russell'a gre tarihin en doru temsilini verebilmek iin dle gerei, mitle hakikati tek bir potada eritmek gerekir. Russell ayrca hayali olana fazlaca srtn yaslamasn da basit bir ekonomik mesele olarak aklamtr: "Her saniyenin nemi varken, ou zaman ayn anda iki ey sylemek gerekiyor. te bu yzden sk sk gereklik sahnelerine semboller katyorum."

Russell'n kariyeri zerine dnnce, ilk gsterime girdiklerinde eletirmenlerin yaptn yapp, filmlerini yoksaymak ok daha zor grnyor. "sabet"inden ok "karavana"s vard belki, ama genellikle en kmsenen, en tartmal yaptlar en kusursuzca kotarlm olanlaryd ve imdi eserleriyle arasna zaman girdiine gre, yeniden deerlendirilmeleri gerekir. Kariyerinin zirvesinde -"k Kadnlar" (1969) ile "Tommy" (1975) arasnda- yapt filmlerin hepsi birer zaferdir. Bu alt yllk dnemde yaratt eserler, sinema tarihinde eine pek az rastlanr derecede aralksz bir younluk ve parlakla sahiptir. "Altered States / Tehlikeli Deney" (1980) bir istisna tekil etmek zere, Russell bir daha hibir zaman altmlarn sonu ile yetmilerin banda tutturduu o mkemmellik dzeyini yakalayamad. Bir sanat olarak bymektense eski numaralara bel balamaktan honuttu. Yine de "Tommy"den sonraki filmleri de bir lde ilgi ekicidir ve srf iimizdeki rntgenciye kaplmak iin bile izlenmeye deer.

Meslekta sinemac Tony Palmer'n u szleri, Russell'n ynetmen olarak karmakln mkemmel bir biimde yakalamtr: "Btn filmlerinde, gerekler acil ihtiyalar karlamak iin yeniden dzenlenir ya da deitirilir; oyunculuk genellikle hakim ruh haline tabidir; mzik grltl ve fazla ndedir; sevgi ve efkat hi ortalarda grnmez, eserin zn tekil ettiklerinde bile; her yerde belirgin bir yetenek vardr, ama onu ynlendirecek ve biimlendirecek, gem vuran bir el yoktur Russell'n sinemas hibir zaman olgunlamamtr: insanlarn nnde cinsel ve dinsel fantezilerini ortaya dkmeyi srdrmekten ocuksu bir zevk alyor gibidir [Ancak] birok ynetmenin, belki de byk bir ksmnn imrenecei, imrendii bir klliyat var geride Welles, Ford ya da Fellini'nin filmlerine gittiim gibi gidiyorum Russell'n filmlerine - nasl yapldn renmek iin."

"Terbiyeli olmann devri geti. Artk karndakinin kasna tekmeyi basp birka laf atmann ve karlnda tepki almann devrindeyiz. nsanlar farkna varsnlar diye oke etmek istiyorum. Bir eyi olduundan hafif gstermenin bir marifet olduuna inanmyorum." - Ken Russell