John Cassavetes'in nc sanat olmasayd, bugn bamsz sinemann durumunun kesinlikle farkl olaca rahatlkla sylenebilir. Hibir taviz vermeyen gereki slbu, oyuncularyla giritii mahrem ibirlii ve doalamann duygusal gcn kavray biraraya gelince, ona ska kullanlan "Bamsz Sinemann Babas" nvnn kazandrmtr.

hayatnda bir servet yapp ardndan da kaybeden bir Yunanl gmenin olu olarak 9 Aralk 1929'da New York'ta doan John Cassavetes, Mohawk College'da eitim grd, sonra da bir ngiliz dili ve edebiyat rencisi olarak, Colgate niversitesi'ne devam etti. Oyunculuk merakna da orada kapld, mezun olduktan ksa sre sonra New York Sahne Sanatlar Akademisi'ne girdi. Sahneye ilk kez bir repertuar tiyatrosunda kp Hollywood filmi "Fourteen Hours / On Drt Saat"te (1951) kk bir rol aldktan sonra, ou kez honutsuz, asi genler hakkndaki filmlerde, rnein "Crime in the Streets / Sokaklardaki Su" ve "Edge of the City / Kentin Kys"nda (her ikisi de 1956'da) oynayan son derece duyarl, youn bir aktr olarak adn duyurdu.

Cassavetes herhalde televizyonda en fazla, dedektif dizisi "Johnny Staccato"nun (1959-60) yldz olarak popler olmutur. Bu programdan kazandklaryla ilk uzun metrajl kurmaca filmini yapt. Bir oyunculuk atlyesi kurarak, doalama bir deneyimi ilk filmine dntrmeye alt. Kck bir bteyle 16 mm. olarak ekilen, tannmam ama yetenekli bir oyuncu kadrosunun Cassavetes'in salad kabataslak malzemeyle doalama yaparak oynad, tamamlanmas yl sren "Shadows / Glgeler", Amerikan sinemasnda bir dnm noktas oldu. Irkln, iki karaderili adamla kzkardeleri arasndaki -kardelerden ikisi, kendilerine beyaz ss verir- zaten tedirgin edici olan ilikilere etkisi zerine bu film, przl, grnrde biimden yoksun slbu ve doal performanslaryla etkileyiciydi. Olay rgs asgariydi, ruh hali ve duygusal akl ise her eyiydi. nceleri bir yeralt filmi olarak tanmlanm olsa da, "Glgeler" daha ok Hollywood'un ticari sinemaclk hakimiyetine kar bir isyan bildirgesiydi. Stdyo sistemi dndaki umut veren Amerikal sinemaclarn kk bteli filmler yapmalar iin drt salad. Martin Scorsese, Easy Riders, Raging Bulls adl kitabnda Peter Biskind'e, "Duygusal gereki bir yan vard, gc vard" diye itiraf ediyor. "Bir film yapabileceimi fark etmemi salad."

"Glgeler"in ald ve aralarnda 1960 Venedik Film Festivali'ndeki prestijli Eletirmenler dl'nn de bulunduu be dl, Cassavetes'n Hollywood ynetmenlii dnemine yol at ki, sonu iki taraf iin de tatmin edicilikten ok uzak oldu ve hayal krkl yaratt. Bu beylik, stdyo tarafndan biimlendirilmi yapmlarn ilki, Paramount iin gerekletirilmi, kk apl cazclar zerine pek ili ama kesinlikle akldan kmayan, unutulmaz bir destan olan "Too Late Blues / Ge Saatlerin Blues'u"ydu (1961). Dieri, "A Child Is Waiting / Bir ocuk Bekliyor" (1963), zek zrl ocuklara mahsus bir kurumda geiyordu ve yapmcs Stanley Kramer'di. Ne var ki, Kramer drt ay sonra, anlald kadaryla filmin konusuna nasl yaklalaca ynndeki bir anlamazlk nedeniyle, Cassavetes'in yerine bir bakasn ald. Cassavetes ise bunlar beyhude deneyler olarak grp, "The Killers / Katiller", "The Dirty Dozen / Oniki Kirli Adam", "Rosemary's Baby / Rosemary'nin Bebei" ve "Two Minute Warning / ki Dakikalk Uyar" gibi popler filmlerde oyunculuk yapmaya dnd. Bu filmlerden kazand parayla, kendine zg, tartmalara yol aan slbuyla yapt bamsz filmleri finanse etmeye koyuldu. 1960'larn sonlarndaki bir syleide, "Ynetmenlik benim iin tam zamanl bir hobi aslnda" diyecekti. "Kendimi amatr bir ynetmen ve profesyonel bir aktr sayyorum."

Bundan sonra Cassavetes'in elinden kan yedi filmde ("Gloria" dnda hepsinin senaryosu da ona aitti) kendini gsteren bu slbun merkezinde, yaratc sreci paylasnlar diye oyuncularna tand zgrlk vard. Cassavetes senaryolar, oyuncularn igzlem aratrmalar ve duygusal sslemeleri iin taslak halinde ema vazifesini grrler. Bunun bir sonucu olarak, oyuncularn sezgisel davranlarnn emrinde olan kamerann hareketleri de mecburen kendiliindendir. Doalama oyunculuun, elde tanan kamerayla yaplan almalarn, grenli film kullanmnn, gevek kurgunun ve yaln olay rgsnn harmanlanmas, onun filmlerine abartlmtan ok yeniden yaratlm bir gereklik dokusu verir; karakterler birbiriyle yzleip ruhlarn ortaya koyduunda da onlara artc bir psikodramatik younluk duygusu alar. Meslek hayat ilerledike, Cassavetes temasal kayglarn deitirmi, teknik yapm kalitesini ykseltmi ve bunun doal bir sonucu olarak daha ok sayda seyirci ekmitir - ama auteur-olarak-aktr yaklamn deitirmemitir.

Ancak Cassavetes'in kabaca biimlendirilmi ve merkezinde oyuncularn bulunduu sinemas, bir dnem boyunca para para 16mm ile ekilmi psiko-dram "Faces / Yzler"le, dramatik ve kararl bir biimde yeniden ortaya kana kadar, aradan be uzun yl geecekti. Bu filmde, el-kameras, grenli film, kaba kurgu ve yar doalama, davran performanslar, senarist-ynetmenin oyuncu sinemas idealini ortaya koyuyordu; ayn zamanda bir evlilik bunalmna doru giden tesadfi olaylarn pervaszca, yakndan resmedilmesi, aile hayatna ilikin duygusallktan uzak bir bak akla getiriyordu. "Yzler"i kurguda alt saatlik bir versiyondan 129 dakikaya indirip, 35 mm'ye de aktaran Cassavetes, tantma da hayli zaman ve enerji ayrd ve bu filmle hatr saylr bir baarnn keyfini kard.

Cassavetes saplantl bir ekilde, dostluk ve aile ilikilerinin banal ama ou kez aklayc kk ayrntlarna dnerken, evresine de onun ruhundan anlayan, yetenekli bir oyuncular "aile"si toplad. "Husbands / Kocalar"da (1970), arkadalar Ben Gazzara ve Peter Falk'la oynarken, bir mesai arkadalarnn lmne kar tepkilerini, ikili igzlem dolu ka amal bir hafta sonu iin uakla Londra'ya giderek gsteren, menopoz dnemindeki erkein nevrozunu aratryordu. "A Woman Under Influence / Etki Altnda Bir Kadn"da (1974), rutin varl yznden yava yava akln karan, banliy sakini bir kadna, ynetmenin kendi kars, yetenekli Gena Rowlands tarafndan parlak bir ekilde can vermiti. Bunun aksine, "Minnie and Moskowitz / Minnie ve Moskowitz" (1971) bir otopark alan ile bir mze mdrnn, yalnzlktan bkm iki eksantriin aprak flrtne artacak kadar canl, yar komik bir bakt. Film noir'la, heyecan dolu bir cinayet sekans da eksik olmayan lgnca bir flrt olan "The Killing of a Chinese Bookie / inli Bir Bahisinin lm" (1976) ve, duygusal ilevsizlik ile yabanclama zerine gl bir inceleme olan "Opening Night / Al Gecesi" (1978) ise daha rahatsz edici, endie ve kendi kendinden kukulanma ykleriydi.

Kendini hl natralist oyunculuk sanatn incelemeye adam olan Casavetes, ayn zamanda filmlerdeki tiyatrovari hava konusunda da gittike daha fazla kayglanmaya balamt. Ne var ki "Gloria" (1980) eli silahl, gangster dnyasndan bir kadnn -gene Rowlands- lm bir dostun bym de klm olunu Mafya'ya kar savunmak iin kat, tipik bir Cassavetes filminden ok uzak, tempolu bir gerilim filmiydi. Ancak sinemann geleneksel olarak birbirini dlayan basmakalp Anne / Fahie dii tiplemelerinin ayn potada eritilmesi bakmndan keskin, incelikli ve kendine zg dokunularla dolu, altst edici lde feminist bir filmdi de. New York'u havadan gsteren heyecan verici sekanslarndan, bir mezarlktaki rya gibi, dokunakl finaline kadar film, gereklik ile fanteziyi fevkalade stilize bir etkiyle harmanlyordu.

Tuhaf ve iddial "Love Streams / Ak Irmaklar" (1983) merkezi karakterlerinin karde olduunu ancak filmin ortalarna doru aklasa da, kardelerin birbirine bamllnn hikyesiydi. Keskin bir natralizmi, zengin bir teatral yaklamla (zellikle, gerekst operasal mzikal sekansnda) birletirirken, bu arada, ynetmenin slplaryla temasal saplantlarn da zetliyordu. Gene de film, anlatdan ok psikolojiyi ve ilikileri vurguluyordu.

Bir sonraki almas, Cassavetes, iten ayrlan senarist/ynetmen Andrew Bergman'dan projeyi devraldnda zaten yapm halinde olan, "Double Indemnity / ifte Tazminat"n slbunu taklit eden nispeten ticar komik film, ismiyle msemma, 1985 yapm, "Big Trouble / Byk Bel" oldu. Film tamamlandktan sonra yapmclar tarafndan yeniden kurguland ve Cassavetes sonucun bir facia olduunu bildirdi. Bu filmi tamamladnda hastaland halde almay srdrd ve filmleri iin finansman bulamaynca tiyatroya dnd. Tam olarak gerekletirdii son i olan perdelik oyun "A Woman of Mystery / Esrarengiz Bir Kadn"n prmiyeri 1987'de Los Angeles'ta yapld. 3 ubat 1989'da, John Cassavetes Los Angeles'ta ld. Olu Nick, babasnn izinden gitti. Hem aktr olarak, hem de "Unhook the Stars" (1996) ve babasnn filme ekilmemi senaryolarndan birinin uyarlamas olan "She's So Lovely" (1997) gibi filmlerde ynetmenlik yapt.

Amerikan bamszlarnn, toplum paryas gerek manevi babas olan Orson Welles gibi, aktr Cassavetes de kendi kiisel filmlerini ynetecek paray g bela toplama uruna hemen her filmde oynard. Bu projelerin pek ou dpedz fasa fisoydu ama onun elektrikli varlndan ve ne yapacann tahmin edilemeyiinden doan gerginlik, en berbat rollerine bile klas kazandrrd. Doru rollerde ise -"Katiller"n yaralanm kurban, "On ki Kirli Adam"n asi punk', Paul Mazursky'nin "Tempest / Frtna"sndaki toplum d Prospero gibi- dehaya yaklard. Elaine May'in "Mikey & Nicky"sinde, kasnt hogrs ve mstehzi kabadayl, mahcup bir krlganl gizleyen kader mahkmu serseri olarak Peter Falk'la karlkl paslamak suretiyle, kendi ynettii filmlerin atmosferini bile yeniden yaratt.

John Cassavetes'in ynettii dikkate deer, bazen insan ileden karan, ou kez parlak filmler, Amerikan sinemasnda emsalsiz bir konuma sahiptir. Kk bteli, ksmen doalama, cinma verit belgeselliinden ilham alm ve yeralt filmlerle akraba bu filmler, hereye ramen, ou kez, onu derinden takdir eden geni bir seyirci kitlesine ulamay baarmt. Cassavetes'in scak, serbest ve sezgi sahibi sinemas, insanlara ve onlarn byk duygularna kar, dnce ve mantn her zamanki ynlendirmelerinin tesine geen radikal bir ball; ve bu bakmdan da mecburen anladndan fazlasn kabul eden bir konumu ima eder.

Cassavetes'in meslek yaam, esinini gnlk davranlardan alan ve onlar zerine kurulu oyunculuun, insan deneyiminin en karanlk kelerini bile ne ekilde aydnlatabilecei zerine, yorulmak bilmeyen bir incelemeydi. Bu amala, olaysz ykler ve kamera almas tamamen oyuncularnn emrine sunulur, onlar da buna karlk ynetmenin yalnzlara ve kaybetmeye mahkm olanlara kar sempatisini ortaya koymasn salarlard.
Cassavetes bir oyuncu ynetmeniydi ve filmlerinin merkezinde, karakterlerin duygusal boalm ve kendini tutma arasnda mcadele ederken, meramlarn laflar dillerine dolanarak ifade ettikleri dank sahneler vard. Bir baka deyile, ou Amerikan filminden kesilip atlan -varlan yer deil, yolculuun kendisi zerine olan- sahnelerdi bunlar.

"Yaratc olmak iin ne sylemeye altn bulmal ve sylemelisin. Benim filmlerimde yaptm da bu ve ite bu nedenle film yapyorum. [] Bugn film eken insanlar iin mekanik yanyla fazlaca ilgili - duygu yerine teknik eylerle. Benim iin uygulama yzde sekiz kadar bir eydir. Bir filmin teknik kalitesinin onun iyi bir film olmasyla pek ilgisi yoktur." - John Cassavetes